Co jeść na diecie FODMAP

Osoby, które odczuwają niespecyficzne, wielonarządowe objawy związane z nadwrażliwościami pokarmowymi, często same zauważają, że sposób odżywiania odgrywa kluczową rolę w poprawie stanu zdrowia. W związku z tym z chęcią testują na własną rękę różne diety, szukając informacji w Internecie. Wychodząc naprzeciw naszym Czytelnikom, zdecydowaliśmy się przygotować cykl wpisów na temat diet zalecanych w przebiegu chorób układu pokarmowego. W pierwszej kolejności przedstawimy, na czym polega dieta FODMAP, która jest nadzieją w terapii niektórych schorzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.

Dieta zalecana w zespole jelita drażliwego

Dieta FODMAP (akronim od słów fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides, and polyols) jest dietą o małej zawartości fermentujących oligo-, di- i monasacharydów oraz polioli, zazwyczaj zalecaną pacjentom cierpiącym na zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS). Wykazano, że węglowodany, które łatwo fermentują i słabo się wchłaniają, takie jak fruktoza, laktoza, fruktany, oraz alkohole polihydroksylowe mogą powodować nasilenie dolegliwości u osób z nadwrażliwością trzewną i nieprawidłową odpowiedzią motoryczną.

Produkty bogate w FODMAP przechodzą do jelita w postaci niezmienionej i ze względu na swoje działanie osmotyczne powodują nagromadzenie płynów. Dochodzi wówczas do przyspieszenia motoryki jelit. Następnie w jelicie grubym ulegają fermentacji bakteryjnej, podczas której wydzielane są gazy, głównie wodór i dwutlenek węgla. Produkty fermentacji są przyczyną dyskomfortu ze strony przewodu pokarmowego – pacjenci skarżą się m.in. na bóle brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia i zgagę. Dieta o małej zawartości FODMAP jest rekomendowana w przebiegu IBS, ponieważ efektywnie wpływa na kontrolowanie objawów choroby.

Etapy diety FODMAP

Dieta FODMAP jest dietą eliminacyjną, która składa się z dwóch etapów. W pierwszym etapie zalecana jest eliminacja produktów z dużą zawartością FODMAP na okres od 6 do 8 tygodni. W tym czasie powinno nastąpić złagodzenie objawów IBS. Następnie należy stopniowo wprowadzać do jadłospisu produkty, które zawierają większe ilości FODMAP. Trzeba pamiętać, że dieta FODMAP nie jest dietą na całe życie. Większość osób ją stosujących z czasem wraca do spożywania wszystkich produktów, niekiedy z wyłączeniem niektórych artykułów bogatych w FODMAP.

Produkty z dużą zawartością FODMAP

Dieta została opracowana przez Monash University Low FODMAP. Jej głównym założeniem jest podział produktów na dwie grupy: bogate i ubogie w FODMAP, przy czym nie ustalono, jakie wartości poszczególnych FODMAP są dopuszczalne.

Dużą ilość FODMAP zawierają:

• warzywa: cebula, szparagi, karczochy, brokuły, kalafiory, patisony, brukselka, pory, buraki ćwikłowe, kapusta, koper włoski, czosnek
• owoce: jabłka, gruszki, mango, gruszki chińskie, arbuzy, nektarynki, brzoskwinie, morele, śliwki, owoce suszone, owoce z puszki
• grzyby
• mleko (krowie, owcze, kozie) i produkty mleczne: twaróg, delikatne sery (ricotta), mleko skondensowane, jogurty, maślanka, kwaśna śmietana, bita śmietana
• nasiona roślin strączkowych: groszek zielony, soczewica, ciecierzyca, fasola, soja
• pieczywo i produkty zbożowe: pieczywo pszenne i żytnie, płatki śniadaniowe pszenne z suszonymi owocami, makaron pszenny
• orzechy i nasiona: orzechy nerkowca, pistacje
• inne: syrop z agawy, miód, syrop glukozowo-fruktozowy (ang. high-fructose corn syrup, HFCS), słodziki (sorbitol, mannitol, maltitol, ksylitol).

Podczas stosowania diety wykluczającej FODMAP należy pamiętać o uważnym czytaniu etykiet na gotowych artykułach spożywczych. Na przykład czosnek i cebula mogą być składnikiem mieszanek przypraw, które są dodawane do gotowych dań czy doprawionych mięs. Niektóre artykuły spożywcze, na których producent zaznaczył brak dodatku cukru, jak gumy do żucia czy jogurty, mogą zawierać słodziki. Warto sprawdzać etykiety również pod kątem zawartości HFCS, który jest powszechnie stosowany jako dodatek np. do słodyczy i soków.

Skuteczność diety FODMAP

Badania wykazują, że dieta FODMAP jest skuteczna nie tylko w przypadku pacjentów z zespołem jelita drażliwego. Leczenie żywieniowe tego typu pomocne jest także w łagodzeniu objawów u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Wykazano również, że wyeliminowanie produktów bogatych w FODMAP przez matki, które karmią piersią, może przyczynić się do ustąpienia kolki u niemowląt.

Skuteczność diety o niskiej zawartości FODMAP została udokumentowana w licznych publikacjach na temat leczenia objawów trzewnych. Należy jednak podkreślić, że obecność FODMAP w diecie wpływa pozytywnie na fizjologiczny proces trawienia, dlatego nie powinny być eliminowane z jadłospisu bez odpowiedniego uzasadnienia medycznego. Niski stopień hydrolizy i wchłaniania FODMAP sprawia, że działają one jak środki przeczyszczające i wpływają na prawidłowy rytm wypróżnień, a niektóre z nich, np. fruktany i galaktooligosacharydy, mają właściwości probiotyczne. Ich ograniczenie, w przypadku diety o niskiej zawartości FODMAP, może prowadzić do zmniejszenia liczby pożytecznych bakterii. Najlepiej jeśli dieta eliminacyjna, która wyklucza produkty bogate w FODMAP, jest stosowana pod okiem doświadczonego dietetyka.

Źródła:

1. Wnęk D., Dieta FODMAP (dieta zalecana w zespole jelita drażliwego), [on-line]: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/111607,dieta-fodmap-dieta-zalecana-w-zespole-jelita-drazliwego [dostęp: 14.08.2019].
2. FODMAP, [on-line]: https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a2778/FODMAP.html [dostęp: 14.08.2019].
3. Hill P. i wsp., Controversies and Recent Developments of the Low-FODMAP Diet. Gastroenterology & Hepatology 2017; 13 (1): 36–45.