Wodorowy test oddechowy jako narzędzie diagnostyczne

Wodorowy test oddechowy (WTO, ang. hydrogen breath test, HBT) to powszechnie stosowany w praktyce klinicznej, bezpieczny i nieinwazyjny test diagnostyczny. Najczęściej wykorzystywany jest do potwierdzenia nietolerancji węglowodanów, jednak znajduje zastosowanie również w diagnostyce innych dolegliwości gastroenterologicznych, np. zespołu jelita drażliwego, oraz w monitorowaniu leczenia celiakii. W zależności od konkretnych objawów zleca się WTO z laktozą, fruktozą, laktulozą lub D-ksylozą. W praktyce test przypomina badanie alkomatem – polega na pomiarze stężenia wodoru w wydychanym powietrzu po wypiciu roztworu z cukrem.

Dlaczego mierzymy stężenie wodoru w wydychanym powietrzu

Spożywane cukry w warunkach fizjologicznych powinny być wchłaniane na poziomie błony śluzowej. Jeśli część cukrów nie zostanie wchłonięta, zostaje poddana procesowi fermentacji przez bakterie beztlenowe kolonizujące okrężnicę. Cząsteczki cukru są dzielone wówczas na krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (ang. short-chain fatty acids, SCFA) oraz gazy: dwutlenek węgla (CO2) i wodór (H2). Obecność krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych prowadzi do biegunek, ponieważ SCFA wywołują gradient osmotyczny, w wyniku czego woda jest absorbowana do światła jelita. Z kolei dwutlenek węgla odpowiada za występowanie wzdęć, a wodór ulega rozpuszczeniu we krwi i po chwili zostaje usunięty wraz z wydychanym powietrzem. WTO opiera się na założeniu, że u osób zdrowych wodór nie jest wydzielany lub pojawia się w bardzo niskim stężeniu i nie stwierdza się jego obecności w wydychanym powietrzu.

Zalety wodorowego testu oddechowego

Do zalet WTO należy jego niski koszt, nieinwazyjność, łatwość wykonania i bezpieczeństwo. Często jest on alternatywą dla inwazyjnych i kosztowych badań. Wymaga jedynie rzetelnego przygotowania pacjenta. WTO mogą wykonać praktycznie wszyscy, jedynie w przypadku podejrzenia u dziecka dziedzicznej nietolerancji fruktozy lub poposiłkowej hipoglikemii istnieje ryzyko zbyt gwałtownej reakcji. Wadę WTO stanowi możliwość wystąpienia wyników fałszywie ujemnych u osób z brakiem flory bakteryjnej produkującej wodór. Często też badanie jest dla pacjentów niekomfortowe, ponieważ wymaga wypicia roztworu, który wywoła u nich bolesne dolegliwości, np. wzdęcia, gazy, biegunkę, i wymusza przebywanie w przychodni przez dwie kolejne godziny.

Na czym polega przygotowanie pacjenta do testu WTO

Pacjent przed badaniem powinien być na czczo przynajmniej od 14 godzin. W tym czasie może pić tylko wodę niegazowaną. Należy zrezygnować z palenia papierosów i żucia gumy. W dniu testu pacjent powinien umyć zęby pastą bez ksylitolu, a w przypadku protezy nie stosować kleju. Ostatnim posiłkiem powinna być lekka kolacja. W całym dniu poprzedzającym badanie należy unikać ziemniaków, produktów wzdymających, takich jak cebula, czosnek, warzywa kapustne i nasiona roślin strączkowych, oraz dużej ilości błonnika, a także soków owocowych (w przypadku testu na fruktozę) lub mleka (w przypadku testu w kierunku nietolerancji laktozy). Na 4 tygodnie przed badaniem należy zakończyć antybiotykoterapię, ponieważ stosowanie antybiotyków może skutkować wynikami fałszywie ujemnymi. Na wynik badania wpływają także inhibitory pompy protonowej (np. dekslanzoprazol) i środki przeczyszczające oparte na laktulozie. Kolonoskopia i ileostomia nie powinny być wykonywane w przeciągu ostatnich 4 tygodni.

Pomiary przeprowadza się zwyczajowo w 0., 15., 30., 60., 120. minucie, a w przypadku wolnego pasażu jelitowego także w 150. i 180. minucie. Pomiar w minucie 0., czyli przed podaniem obciążającego cukru, stosuje się, by uniknąć zbyt dużego wyniku wyjściowego. Jeśli bez obciążenia w wydychanym powietrzu obecny jest wodór, oznacza to, że pacjent nie zastosował się do poleceń. W takim wypadku zaleca się, by przyszedł skrupulatnie przygotowany na badanie w innym dniu.

Wodorowy test oddechowy w diagnostyce nietolerancji pokarmowych

Wodorowy test oddechowy z laktozą (LTT)

Wodorowy test oddechowy z laktozą stosowany jest u osób z podejrzeniem:

• pierwotnej nietolerancji laktozy
• zespołu jelita drażliwego
• schorzeń przebiegających z wtórną nietolerancją laktozy
• dyskomfortu gastrycznego (wzdęcia, przelewania, nadmierne oddawanie gazów)
• chorób zapalnych jelit.

Wodorowy test oddechowy z fruktozą (FTT)

Wodorowy test oddechowy jest złotym standardem w diagnostyce nietolerancji fruktozy. Wykonuje się go w przypadku nietolerancji miodu, słodyczy, owoców, a także przy uporczywych wzdęciach, nadmiernym oddawaniu gazów, nawracających biegunkach i tłuszczowych stolcach oraz w przewlekłych chorobach zapalnych jelit i przy monitorowaniu celiakii. Nie przeprowadza się WTO, jeśli podejrzewana jest dziedziczna nietolerancja fruktozy.

Wodorowy test oddechowy z laktulozą (LT)

Laktuloza to syntetyczny dwucukier, który zawsze ulega fermentacji, gdyż nie może być absorbowany w jelicie cienkim. Jeżeli wynik badania WTO będzie negatywny, czyli nie nastąpi wzrost stężenia H₂ po obciążeniu laktulozą, jest to jednoznaczne z brakiem flory jelitowej produkującej wodór w przewodzie pokarmowym u badanej osoby.

Kiedy warto wykonać test wchłaniania D-ksylozy (XT)

Ksyloza to pentoza, która wchłaniana jest wolno w jelicie cienkim i wydalana przez nerki w niezmienionej formie. Dzięki temu można sprawdzić, czy pacjent prawidłowo wchłania węglowodany, oraz odróżnić zaburzenia wchłaniania jelitowego od zaburzeń wynikających z nieprawidłowej pracy trzustki.

Wodorowy test oddechowy w diagnostyce SIBO

Wodorowy test oddechowy jest także użyteczny w diagnostyce przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, tzw. SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth). W tym schorzeniu wśród drobnoustrojów jelitowych stwierdza się obecność flory, która pochodzi z jamy ustnej i okrężnicy. W przypadku podejrzenia SIBO, przeprowadzając test oddechowy, można zmierzyć stężenie nie tylko wodoru, ale także metanu (CH₄), ponieważ rodzaj wydzielanego gazu zależy od rodzaju flory zasiedlającej przewód pokarmowy. Powstawanie CH₄ odnotowuje się u pacjentów z zaparciami, natomiast nie obserwuje się go u pacjentów z biegunką.

Wodorowe testy oddechowe są nieinwazyjne i niekosztowne, co sprawia, że stanowią użyteczne narzędzie diagnostyczne. W celu wykluczenia wyników fałszywie dodatnich lub ujemnych ważne jest, aby pacjent odpowiednio przygotował się do badania. Końcowa interpretacja wyników WTO powinna obejmować charakter dolegliwości występujących u pacjenta oraz reakcje organizmu występujące w trakcie diagnostyki.

Źródła

Nowak i wsp. Wodorowe testy oddechowe jako narzędzie w diagnostyce schorzeń gastroenterologicznych, Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2015; 6(3): 124–135.